رادمردی از تبار پاکان

حضرت عـبـاس بـن على بن ابى طالب، برادر امام حسن و امـام حـسـیـن علیهماالسلام در روز چـهـارم ماه شعبان سال 26 هجرى در مدینه منوره دیده به جـهـان گـشـود مى خواندند. كـنـیـه هاى ایشان، ابوالفضل، ابوالقربة، ابـوالقاسم و لقب هایش، سقّاء، علمدار، العـبـد الصـالح، المواسى الصابر ، المـحـتـسـب و به خاطر سیماى جذابش «قمر بنى هاشم» بوده است.

میوه درخت عدالت

سنّ مبارك آن حضرت را هنگام شهادت 34 سـال نـوشـتـه انـد. از ایـن مـدت چـهـارده سـال بـا پـدرش امـیـرالمـۆمـنـیـن علیه السلام و 9 سـال بـا بـرادرش امـام مـجـتـبـى علیه السلام و یازده سال با امام حسین علیه السلام زیست .(1)

مادرش فاطمه دختر حزام از نسل بنى كلاب، مكنّى به اُمُّ البنین مى باشد كه پـس از شـهـادت حـضـرت فـاطـمـه علیهاالسلام بـه پـیـشـنـهـاد عـقـیـل، امـیـرالمـۆمـنـیـن علیه السلام او را بـه هـمـسـرى بـرگـزیـد، چـرا كـه آن حـضـرت از عقیل خواستار همسرى از تبار دلاوران نام آور شد تا فرزندى دلیر و شجاع براى او آورد و عـقـیل نیز اُمُّ البنین را به آن حضرت پیشنهاد نمود. ثمره این ازدواج چهار فرزند به نام هاى عباس، عبداللّه، جعفر و عثمان بود.(2)

از دوران كـودكـى حضرت عـبـّاس علیه السلام اطـّلاع چـنـدانـى بـه دسـت نـیـسـت جـز ایـن كـه نـقـل كـرده اند روزى بر زانوى پدرش امیرالمۆمنین علیه السلام نشسته بود. حضرت گفت : بگو یك . ابوالفضل علیه السلام گفت : یك . حضرت فرمود: بگو دو. عرض كرد با زبانى كه یكى گفتم شرم دارم كه دو بگویم .(3)

دربـاره دوران جـوانـى وى گـفـتـه اند كه در جنگ صفین حضور داشت ، ولى پدرش به وى اجـازه مبارزه نداد.(4) ولى برخى دیگر، قتلِ ابوالشعثاء و هفت فرزند او را به وى نـسبت داده اند. (5) در گزارش دیگرى خوارزمى گوید كه در جنگ صفین آنگاه كـه كـریـب بـه جـنگ با امام على علیه السلام آمد، حضرت، لباس فرزندش عباس علیه السلام را كه مردى كامل بود، به تن كرد و به جنگ با او بیرون شد.(6)

بر بلندای بهشت

حضرت عـبـاس بـن على، قامتى رشید و شجاعتى كم نظیر و بینش اعتقادى و علمى و فقهى روشنى داشت. امام سجاد علیه السلام عموى خود عباس علیه السلام را چنین توصیف مى فرماید:

«رَحـِمَ اللّهُ عـَمـِىَّ الْعـَبـّاسَ فـَلَقَدْ آثَرَ و أَبْلى وفَدى أَخاهُ بِنَفْسِهِ حَتّى قُطِعَتْ یَداهُ فَأَبْدَلَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْهُما جِناحَیْن یَطیرُ بِهِما مَعَ الْمَلائِكَةِ فى الْجَنَّةِ كَما جُعِلَ لِجَعْفَرِ بـْنِ أَبـى طـالِبْ؛ وَإ نَّ لِلْعـَبّاسِ عِنْدَ اللّهِ تَبارَكَ وَ تَعالى مَنْزِلَةٌ یَغبِطَهُ بِها جَمیعَ الشُّهدَاءِ یَوْمَ القِیامَةِ» (7)

خداوند، عمویم عباس را رحمت كند كه ایثار كرد و خود را به سختى افكند و در راه برادرش جـانـبـازى كـرد، تـا آن كه دست هایش از پیكر جدا گردید. آن گاه خداوند به جاى آنها دو بـال بـه وى عـنایت فرمود كه در بهشت همراه فرشتگان پرواز كند؛ همان سان كه براى جـعـفـر طـیـار قـرار داد. عـباس ‍ نزد خداوند مقامى دارد كه همه شهدا در قیامت بدان غبطه مى خورند.

امام صادق علیه السلام نیز در وصف عبّاس علیه السلام مى فرماید:

«كـانَ عـَمُّنـَا الْعـَبـّاسَ نـافـِذَ البـَصـیـرَةِ، صـَلْبَ الاْ یـمانِ، جاهَدَ مَعَ أَبى عَبْدِاللّهِ وَ أَبْلى بَلاءً حَسَنا وَ مَضى شَهیدا»(8)

عـموى ما عباس، بصیرتی عمیق و ایمانى استوار داشت . همراه اباعبدالله الحسین علیه السلام جهاد كرد و از امتحان سرافراز بیرون شد و سرانجام به شهادت رسید.

بزرگترین مأموریت جوانمرد نینوا

نـخـسـتـیـن مـأمـوریـت حـضرت عباس علیه السلام در واقعه كربلا عصر روز نهم محرم سال 61 هجرى انجام شد كه به فـرمـان برادر به نزد دشمنان رفت و از آنان خواست كه شب را به آنان مهلت دهند تا با خـداوند به راز و نیاز بپردازند. در همین هنگام شـمـر ـ كـه خـود نیز از قبیله بنى كلاب بود ـ پشت خیمه ها آمد و بانگ بـرآورد كـجایند خواهرزادگانم ؟! فرزندان على بن ابى طالب علیه السلام او را جواب ندادند. امام حسین علیه السلام فرمود: او را پـاسـخ دهید، هر چند فاسق باش.  عباس و جعفر و عثمان بیرون شدند و پرسیدند تو را چه شده است ؟ و چه مى خواهى ؟ گفت:  اى خواهرزادگانم ، سوى من آیید، چون در امان هستید و خویش را با حسین به كشتن مدهید!

آنان گفتند: خداى لعنت كند تو و امان نامه ات را! آیا ما را امان مى دهى ؟! ولى فرزند رسول خدا در امان نباشد؟ آیا به ما فرمان مى دهى از ملعون و ملعون زاده ها اطاعت كنیم ؟ شمر خشمگین گشت و از آنجا دور شد.(9)

 

تا آخرین نفس

شـب عـاشـورا، امام حسین علیه السلام یـارانـش را فـراخـوانـد و ضـمـن ایراد خطبه ، بیعت خود را از آنان بـرداشـت و فـرمـود: بـرویـد ایـنـان بـا من كار دارند. در این هنگام نخستین كسى كه اظهار وفـادارى كـرد، عـباس بن على علیهماالسلام بود. وى عرض كرد: چرا چنین كنیم ؟ آیا براى این كه پـس ‍ از تـو زنـده بـمـانـیـم ؟ خـداونـد هـیـچ گـاه آن روز را نـیـاورد و بـه مـا نـشـان ندهد.(10)

ساقی لب تشنگان

 هنگامى كه تشنگى بر امام حسین علیه السلام و یارانش چیره گشت، عباس علیه السلام را فراخواند و به اتفاق سى سوار و بیست پیاده با بیست مشك براى تهیه آب فرستاد. آنان رفتند و مشك ها را پر كـردنـد. هنگام بازگشت ، عمرو بن حجاج زبیدى و یارانش كه نگهبان فرات بودند، مانع آب بـردن آنـان شـدنـد. ولى بـا حـمـله حـضـرت ابـوالفـضـل علیه السلام و نـافـع بـن هلال پراكنده شدند؛ و یاران ابى عبداللّه علیه السلام آب را به خیمه ها رساندند.(11)

فریادرس یاران

روز عاشورا فرماندهان دو جناح راست و چپ تعیین شدند و پرچم سپاه به عباس بن على علیهماالسلام داده شـد. یاران یكى پس از دیگرى به میدان مبارزه شتافتند. در این میان اتفاق مى افتاد كه برخى از اصحاب در میان لشكر محاصره مى شدند و حضرت عباس علیه السلام آنان را نجات مـى داد. مـانـند عمر بن خالد صیداوى و جابر بن حارث سلمانى و سعد مولى عمر بن خالد صـیـداوى بـا مـجـمـّع بـن عـبـداللّه عائذى كه در آغاز جنگ در محاصره دشمن قرار گرفته بودند و حضرت عباس با یك حمله آنان را نجات داد.(12)

سینه چاکان دوست

آن گـاه كـه هـمـه یـاران امـام مظلومان و شـمـارى از بـنـى هـاشم به شهادت رسیدند، حضرت ابـوالفـضـل علیه السلام بـه بـرادران خـود عـثـمان و عبداللّه و جعفر فرمود: جانم فدایتان پیش تـازیـد و از سرورتان حمایت كنید، تا این كه در برابرش به كام مرگ فروروید. آنان هـمگى به میدان نبرد رفتند و كشته شدن. پس از آن عباس بن على علیهماالسلام عازم میدان مبارزه گشت .(13)

سر بر کف جانان

تـاریـخ ‌نـویـسـان شـهـادت حضرت ابـوالفـضـل علیه السلام را بـه گـونـه هـاى مـخـتـلفـى نقل كرده اند:

صاب اخبارالطُّوال گوید: عباس علیه السلام همچنان پیشاپیش امام علیه السلام ایستاده بود و جنگ مى كرد و به هر سو امام علیه السلام مى رفت او نیز به همان سوى مى رفت تا شهید شد.(14)

گویند آن گاه كه حضرت عباس ‍ علیه السلام كشته شد، امام حسین علیه السلام فرمود: «الا نَ اِنْكَسَرَ ظَهْرى وَقَلَّتْ حیلَتى »؛(15) اینك كمرم شكست و چاره ام اندك گشت .

در زیارت ناحیه از وى چنین یاد شده است .

اَلسَّلامُ عـَلى أبـى الْفـَضْلِ العَبّاسِ بْنِ أَمیرِالْمُۆمنینَ اَلمُواسی أَخاهُ بِنَفْسِهِ، أَلا خِذُ لِغـَدِهِ مـِنْ أَمـْسـِهِ، اَلْفـادى لَهُ الواقـى السـّاعـى إِلَیـْهِ بـِمائِه ، اَلْمَقطُوعَةِ یَداه ... (16) ؛

سـلام بـر ابـوالفـضـل العباس فرزند امیرالمۆ منین ؛ آن كه در راه برادر از جان خود گـذشـت هـمو كه از دیروز براى فرداى خود برداشت [و پیش فرستاد] خود را فدا و سپر قرار داد و تلاش بسیار در [رساندن ] آب نمود و دستانش جدا گردید.

پی نوشت:

1) اعیان الشیعه ، ج 7، ص 429.

2) الاصابه ، ج 2، ص 144.

3) مـصـابـیـح القـلوب ، ص 367؛ مـقـتـل الحـسـین ‍ علیه السلام ، خوارزمى ، ج 1، ص 179، انـوارالهـدى .

4) اعیان الشیعه ، ج 7، ص 429.

5) كبریت احمر، ص 385.

6) المناقب (خوارزمى )، ص 227.

7) الخصال ، ج 1، ص 35.

8) عمدة الطالب ، ص 356.

9) كامل ابن اثیر، ج 4، ص 56. تـاریـخ طـبـرى ، ج 5، ص 416، الملهوف ، ص 149. ابصارالعین ، ص 58.

10) تاریخ طبرى ، ج 5، ص 419.

11) هـمـان ، ص 412.

12) هـمـان ، ص 446.

13) اخـبـار الطُّوال ، ص 257.

14) هـمـان ، ص 275.

15) بـحـارالانـوار، ج 45، ص 41؛ ر.ك : روضـة الشهداء، ص 415.